7,92 mm wz. 08 (Maxim MG-08)
Niemiecki model karabinu maszynowego popularnego systemu Maxima, był podstawowym niemieckim ciężkim karabinem maszynowym okresu I wojny światowej i zarazem najbardziej rozpowszechnionym wzorem km-u systemu Maxima na świecie. Przede wszystkim używany był jako ciężki karabin maszynowy na ciężkiej, czteronożnej podstawie saneczkowej. W Wojsku Polskim ckm-ów wzór 08 używano od 1918 roku, także na podstawach przeciwlotniczych oraz na taczankach. Posiadano ich co najmniej 5964 sztuki (w 1936). W latach trzydziestych wycofano je z uzbrojenia czynnych dywizji piechoty, od 1938 wycofywano je też z kawalerii. We wrześniu 1939 znajdowały się głównie na uzbrojeniu części dywizji rezerwowych, kompanii km-ów plot, oddziałów kawalerii i Obrony Narodowej.
W broni pancernej już od 1918 roku karabiny maszynowe wz.08 stanowiły uzbrojenie niektórych polskich pociągów pancernych, zwłaszcza improwizowanych pociągów z III Powstania Śląskiego. Od początku lat 30-stych stały się standardowym uzbrojeniem 10 pozostawionych w służbie pociągów pancernych. Km-y te montowane były w charakterystycznych cylindrycznych jarzmach obrotowych w ścianach wszystkich wagonów pancernych. Mocowane były także pojedynczo w wieżyczkach przeciwlotniczych wagonów artyleryjskich, z kątem podniesienia do 90°. W kilku wagonach artyleryjskich karabiny te mocowane były także w końcowych kazamatach lub w wieżach artyleryjskich. Posiadały one zwykłe przyrządy celownicze (lub przeciwlotnicze) i dodatkowe metalowe kolby naramienne w celu ułatwienia naprowadzanai. Warto dodać, że karabiny tego typu stanowiły również uzbrojenie niemieckich czołgów A7V z I w.św.
Karabin maszynowy wz.08 Maxim działał na zasadzie krótkiego odrzutu lufy. Zamek ryglowany przez mechanizm kolankowo-dźwigniowy. Lufa chłodzona wodą (pojemność chłodnicy - 4 l) miała gwint czterobruzdowy prawoskrętny. U wylotu lufy był wzmaczniacz odrzutu. Km Maxim miał bardzo skomplikowaną budowę i dużą ilość części (236), stwarzającą możliwości licznych zacięć, przez co jego obsługa była skomplikowana. Przy dobrze wyszkolonej i starannej obsłudze km wz.08 odznaczał się jednakże pewnością działania, dobrą celnością i stosunkowo dużą szybkostrzelnością praktyczną (- dane).
| Karabin maszynowy wz.08 w jarzmie cylindrycznym stosowanym w polskich pociągach pancernych - i zamontowany w (wysuniętych) drzwiach wagonu artyleryjskiego pociągu "Śmiały" lub "Piłsudczyk". [źródło 3] |
8 mm wz. 14 (Hotchkiss Mle 1914)
Podstawowy francuski ciężki karabin maszynowy okresu obu wojen światowych, stanowił także standardowe uzbrojenie francuskich wozów bojowych z pierwszej wojny światowej. Na uzbrojenie Wojska Polskiego km-y Hotchkiss wprowadzono w 1919 roku - maksymalnie posiadano ich około 2620 sztuk (1936), używanych głównie jako ciężkie karabiny maszynowe na podstawie trójnożnej. Z uzbrojenia oddziałów liniowych wycofano je do 1936 roku. W 1939 roku używano ich niewielkie ilości, głównie w niektórych batalionach Obrony Narodowej.
W polskiej broni pancernej karabiny maszynowe wz. 14 używane były początkowo w pojazdach pochodzenia francuskiego: czołgach Renault FT-17 i samochodach pancernych Peugeot. Pod koniec lat dwudziestych zostały zastąpione przez km-y wz. 25 (poniżej).
Karabin maszynowy wz. 14 Hotchkiss działał na zasadzie wykorzystania energii gazów prochowych odprowadzanych przez boczny otwór w lufie. Zamek ryglowany niesymetrycznie przy pomocy klina wahliwego, uruchamianego energią gazów prochowych. Lufa nieruchoma, o dużej masie, chłodzona powietrzem, w tylnej części miała użebrowanie w celu polepszenia chłodzenia. Gwint czterobruzdowy lewoskrętny. Mechanizm spustowy przystosowany tylko do ognia ciągłego. Km Hotchkiss odznaczał się prostą budową (tylko 78 części) i dobrym działaniem mechanizmów, a szybkostrzelnością praktyczną nie ustępował broniom chłodzonym wodą. Początkowo, w okresie I.w. karabin zasilany był z "tacki" - płaskiej taśmy na 24 lub 30 nabojów, następnie zaczęto stosować taśmę stalową na około 249 - 251 nabojów. W polskich pojazdach pancernych stosowano także połówki taśm (około 128-nabojowe). (- dane).
7,92mm wz. 25 (Hotchkiss)
Eksportowa wersja karabinu maszynowego Hotchkiss wz.14, dostosowana do amunicji 7,92 x 57mm
Mauser. Wojsko Polskie zakupiło ich we Francji co najmniej 1249 sztuk tej broni, używanych od 1926 roku. Nie była to jednak broń udana, gdyż z uwagi na zastosowanie silniejszego naboju o większej prędkości pocisku, lufa szybko się nagrzewała, co powodowało nadmierne zużycie jej przewodu i pogorszenie celności oraz obniżało szybkostrzelność praktyczną. Km wz.25 wykazywał skłonność do zacięć, częściej zdarzały się w nim także uszkodzenia niektórych elementów, szczególnie iglic. Z uwagi na to nie zakupiono ich większej liczby, a jako ckm na podstawie trójnożnej używane były tylko do 1934 roku. Konstrukcja - jak km wz.14 (powyżej).
Szersze zastosowanie karabiny maszynowe wz. 25 znalazły jednak w polskiej broni pancernej. Pomimo wad, stanowiły podstawowe uzbrojenie polskich pojazdów pancernych aż do 1939 roku. Zastąpiły one km-y Hotchkiss wz. 14 w czołgach Renault FT-17 i samochodach pancernych Peugeot. W dalszej kolejności, w km-y wz. 25 uzbrojono około 60 z samochodów pancernych wz.28, przebudowanych następnie na samochody pancerne wz.34, oraz 10 samochodów pancernych wz.29. Następnie w karabiny te uzbrojono co najmniej 570 lekkich czołgów rozpoznawczych (tankietek) TK i TKS. W okresie 1932-37 km-y wz. 25 stanowiły również uzbrojenie dwuwieżowych czołgów Vickers E. W czołgach FT-17 i samochodach wz.28 karabiny te montowane były w prostokątnych jarzmach kardanowych. W samochodach wz. 34, wz. 29 i czołgach TKS i Vickers karabiny były zamontowane w uniwersalnych jarzmach kulistych wz. 34 oraz wz. 35 konstrukcji inż. J. Napiórkowskiego, z celownikiem lunetkowym. (- dane).
| Czołgowy karabin maszynowy wz.25 z lunetką celowniczą, w jarzmie uniwersalnym. |
Karabin maszynowy wz. 30 był zmodyfikowaną w Polsce i przystosowaną do naboju Mausera kopią karabinu maszynowego Colt-Browning M1917A1. Produkowany był w latach 1931-39 w Państwowej Fabryce Karabinów w Warszawie. W wariancie na podstawie trójnożnej stanowił podstawowy ciężki karabin maszynowy Wojska Polskiego. W 1939 roku posiadano ich co najmniej 7861 sztuk.
Inne karabiny maszynowe
Pozostałe typy karabinów maszynowych używane w polskiej broni pancernej:
7,92 mm wz. 08/15 (Maxim MG-08/15)
Niemiecki lekki karabin maszynowy, wersja pochodna ciężkiego karabinu maszynowego Maxim MG-08 (wz.08). Jego konstrukcja była podobna do km wz.08, lecz zamiast tylców wyposażono go w chwyt pistoletowy i kolbę drewnianą, zmniejszono również objętość chłodnicy i komory zamkowej, oraz osadzono na lekkim dwójnogu. W Wojsku Polskim km wz.08/15 używano od 1918 roku, maksymalnie posiadano ich co najmniej 7775 sztuk. We wrześniu 1939 nie były już szeroko używane, znajdowały się głównie na uzbrojeniu artylerii, saperów i niektórych batalionów Obrony Narodowej. Była to broń równie skomplikowana w obsłudze, jak ckm wz.08, znacznie cięższa od ręcznych karabinów maszynowych, lecz o nieco wyższej szybkostrzelności i celności.
Karabinów maszynowych wz. 08/15 używano na małą skalę także w broni pancernej. Stanowiły one uzbrojenie niemieckich nielicznych samochodów pancernych okresu I w.ś., w tym kilka (3-5) km-ów wz. 08/15 stanowiło uzbrojenie ciężkiego samochodu pancernego Ehrhardt M.17, którego jeden egzemplarz został zdobyty przez polskie siły w czasie Powstania Wielkopolskiego i następnie służył w Wojsku Polskim w latach dwudziestych pod nazwą "Pułkownik Grudzielski". Ponadto, w 1920 roku w km-y wz.08/15 uzbrojono część z 16 lub 17 polskich samochodów pancernych Ford FT-B (Tf-c) (część miała km wz.05/S - poniżej). Zapewne też km-y tego typu stanowiły uzbrojenie niektórych improwizowanych samochodów pancernych i pociągów pancernych okresu 1918-21 (- dane).
Przekrój samochodu pancernego Ford FT-B (Tf-c) z km wz.08/15
7,62 mm wz. 05, wz. 10 (Maxim)
Rosyjskie wersje karabinu maszynowego systemu Maxima, podstawowe ckm-y armii rosyjskiej i radzieckiej w okresie obu wojen światowych. Karabin maszynowy wzór 10 (wz. 1910) był ulepszeniem wzoru 1905, o zmniejszonej masie (odróżniał się wizualnie karbowaną chłodnicą). Konstrukcja obu - zbliżona do km-u Maxim wzór 08. Oprócz najbardziej znanych ciężkich karabinów maszynowych na podstawie kołowej Sokołowa, stanowiły one także standardowe uzbrojenie rosyjskich i radzieckich samochodów pancernych i pociągów pancernych. Spore ilości zdobycznych ckm-ów używane były również w latach 20-stych w Wojsku Polskim. W 1928 roku w Polsce dokonano przeróbki ckm wz.10 na amunicję 7,92mm Mauser, do 1937 roku używano co najmniej 1835 takich zmodyfikowanych ckm, oznaczonych wz. 10/28.
Karabiny maszynowe wz.05 i wz.10 używane były w polskiej broni pancernej w licznych zdobycznych radzieckich pociągach pancernych oraz samochodach pancernych (Austin, Garford, Peerles, Fiat, Jeffery-Popławko), najpóźniej do końca lat dwudziestych. Część samochodów pancernych Ford FT-B (Tf-c) była uzbrojona w km wz.05/S (km wz.05 dostosowany przez Niemców w czasie I w.ś. do amunicji 7,92mm Mauser) (- dane).
7,5 mm wz. 31 (Châtellerault Mle 31)
Francuski standardowy czołgowy karabin maszynowy (Mitrailleuse de 7,5 Modele 31), występujący pod nazwami Châtellerault (MAC) lub Reibel. Był on rozwinięciem konstrukcji rkm FM 24/29, działał na zasadzie wykorzystania części gazów prochowych odprowadzanych przez boczny otwór w lufie. Zamek ryglowany przez przekoszenie. Chłodzony powietrzem, zasilany z magazynka bębnowego.
Używany był w Wojsku Polskim jedynie w 50 czołgach Renault R-35 i 3 czołgach Hotchkiss H-39, zakupionych we Francji w 1939 roku. W obu tych czołgach km zamontowany w wieży typu APX-R, sprzężony z armatą 37mm wz.18 Puteaux, lufa km-u była osłonięta pancerzem jarzma. W 1940 we Francji polscy czołgiści zetknęli się ponownie z km Mle 31 w czołgach R-35 i R-40, oraz w używanych do szkolenia czołgach FT-17. (- dane).
 |
 |
| Czołgowy karabin maszynowy Chatellerault wz.31 - oraz w wieży czołgu R-35 (z lewej strony widoczne jest działko 37mm wz.18 Puteaux i lunetka celownicza). |
13,2 mm wz. 30 (Hotchkiss)
Francuski najcięższy (wielkokalibrowy) karabin maszynowy. Niewielką ilość (29 sztuk) zakupiono dla Wojska Polskiego w 1932 do prób jako km czołgowy oraz przeciwlotniczy. W 1939 roku używane były w oddziałach Lądowej Obrony Wybrzeża jako km plot na trójnogu lub podstawie kołowej. W broni pancernej używany był jedynie przejściowo, jako uzbrojenie dwuwieżowych czołgów lekkich Vickers E (w jednej wieży). Jednakże, nkm wz.30 nie został ostatecznie wprowadzony szerzej na uzbrojenie z uwagi na zbyt niską przebijalność pancerza i spory rozrzut (na szerokość - 60cm na odległości 100m). W 1939 roku żadne z polskich pojazdów nie były uzbrojone w ten typ broni.
Konstrukcja - zbliżona do km 8mm Hotchkiss wz.14. Działał na zasadzie wykorzystania energii gazów prochowych odprowadzanych przez boczny otwór w lufie. Zasilany był ze sztywnej taśmy metalowej 15-nabojowej, a w broni pancernej z magazynka pudełkowego na 30 naboi zakładanego od góry. Z tej też przyczyny wieże czołgów Vickers i 7TP miały u góry charakterystyczne wystające osłony magazynków.
Przebijalność pancerza - płyta ze stali nawęglanej 11mm, ustawiona pod kątem 30°, na odległości do 200 metrów (- dane).
| Czołgowy najcięższy karabin maszynowy wz.30 z lunetką celowniczą, w jarzmie uniwersalnym. |
Góra
