 |
[ Strona główna PIBWL » Polska broń pancerna » pociągi pancerne » wagon motorowy wz.28 ] [ Artyleria w 1939 ] [ Steel Panthers ] [ co nowego? ] [ Linki ] |  English |
|
| © Michał Derela, 2011 | Aktualizacja: 20. 2. 2014 - drobne ulepszenia | ||
Jednym z najmniej znanych polskich przedwojennych pojazdów pancernych był projekt pancernego wagonu motorowego, występującego w źródłach jako "wagon pancerny elektro-spalinowy", oznaczanego umownie w literaturze jako wzór 28 od roku opracowania, chociaż nie został on standaryzowany i nie jest to oznaczenie oficjalne. Był to ciekawy pojazd, stanowiący jedną z nielicznych polskich konstrukcji pancernych wagonów motorowych i zarazem najsilniejszą spośród nich. Informacje dostępne na jego temat są w dużym stopniu niekompletne, lecz zdołaliśmy zgromadzić tu ustalone fakty i zdjęcia, niektóre niepublikowane wcześniej.
 |
| Publikowane po raz pierwszy zdjęcie wagonu motorowego podczas ćwiczeń 2. Dywizjonu Pociągów Pancernych w Pilawie w 1934. Warto zwrócić uwagę na kuliste jarzma karabinów maszynowych. [kolekcja autora] |
W drugiej połowie lat 20. polskie wojska pancerno-kolejowe znajdowały się w stanie głębokiej stagnacji, a pozostawiona po wojnie polsko-radzieckiej część taboru pancernego pozostawała w większości w rezerwie i ulegała stopniowej degradacji. Prowadzono mimo to prace koncepcyjne nad nowymi optymalnymi typami pociągów pancernych, hamowane jednak przez braki funduszy. W 1928 roku, na polecenie Szefa Departamentu Inżynierii, Biuro Konstrukcyjne Broni Pancernych zaprojektowało lekki pociąg pancerny, który miał składać się tylko z 2 wozów pancernych i 2 platform. Pierwszy wóz był pancernym wagonem motorowym i uzbrojony miał być w armatę 75 mm i 5 km-ów. Drugi wagon, bez napędu, miał być uzbrojony w 2 działka 37 mm i 10 km-ów. Wagon motorowy przeznaczony był do działań w składzie lekkiego pociągu lub też samodzielnie, jako "motorowa drezyna pancerna ciężkiego typu".
Budowę wagonu motorowego zlecono Państwowej Wytwórni Saperskiej. Zakończenie budowy planowano na sierpień 1929 r. Ponieważ wagon miał charakter eksperymentalny, dla oszczędności zbudowano go na podwoziu zwykłej dwuosiowej platformy (serii Pddkz typu VIIC), z użyciem wypożyczonych silników tramwajowych, przenoszących napęd na osie łańcuchami (nie zastosowano silników bezpośrednio na osiach z powodu niedopuszczalności przeróbek silników, przy większej średnicy osi kolejowych od tramwajowych). Nie jest jasne, czy zbudowano drugi wagon holowany, aczkolwiek istnieją zdjęcia tajemniczego wagonu pancernego wyposażonego w wieżyczkę typu Ursus, mogąca być uzbrojoną w działko 37 mm.
Pierwsze próby z wagonem motorowym wykazały niedostatki konstrukcji, a podczas jednej z jazd próbnych wagon wykoleił się. Konstrukcja mogła zostać dopracowana, lecz władze wojskowe przestały się nią interesować, co wiązało się także z brakiem dalszych funduszy. 8 marca 1932 raportowano, że wagon od 5 miesięcy stał na torach poligonowych i wymagał odczyszczenia z rdzy przed przekazaniem 1 Dywizjonowi Pociągów Pancernych, a bez uruchomienia go, komisja nie mogła dokonać odbioru.
 |
| Powyżej i poniżej oraz zdjęcie tytułowe: pancerny wagon elektrospalinowy, zapewne podczas prób, jeszcze bez bocznych jarzm karabinów maszynowych [CAW] |
 |
 |
| Powyżej: publikowane po raz pierwszy zdjęcie wagonu motorowego podczas ćwiczeń w Pilawie w 1934. Skrzynka na ścianie tylnej sugeruje obudowę korby hamulca, możliwe, że za nią znajdowało się tylne stanowisko sterownicze. Po prawej stronie częściowo widoczne jarzmo km-u [kolekcja autora] |
Brak jest informacji na temat dalszych losów i wykorzystania prototypu wagonu motorowego, który trafił do 1 Dywizjonu Pociągów Pancernych. Z niepublikowanych informacji, opracowanych przez Artura Przeczka, wynika, że nosił on numer ewidencyjny 684 717 i w 1937 roku znajdował się na stanie 2. Dywizjonu Pociągów Pancernych. Zamieszczone tu niepublikowane wcześniej zdjęcia wskazują jednak, że wagon znajdował się w 2.dpp już w 1934 roku i był on przez pewien czas używany tam podczas ćwiczeń. Można przypuszczać, że w kolejnych latach wagon był niesprawny, być może część podzespołów wymontowano i zwrócono do jednostek, skąd były wypożyczone. Brak jest informacji wskazujących na to, żeby był użyty bojowo podczas kampanii wrześniowej w składzie jakichś improwizowanych jednostek (nawet w roli zwykłego wagonu). Brak jest także dalszych informacji o losach wagonu, który niewątpliwie musiał być przejęty przez Niemców, lecz nie wykorzystywany przez nich.
Pancerny wagon motorowy zbudowany był na podwoziu dwuosiowej platformy serii Pddkz, typu VIIC. Zabudowano na niej pancerne nadwozie z płyt przykręcanych do szkieletu, o sylwetce bocznej zbliżonej do prostokątnej. Na dachu w przedniej części wagonu była kanciasta wieża artyleryjska o takiej samej konstrukcji. Początkowo opancerzenie wykonano z drewna, dla sprawdzenia sylwetki balistycznej, po czym wagon otrzymał pancerz stalowy, zapewne z blachy kotłowej (nie pancernej). Jego grubość była przewidywana początkowo na 6-12 mm, co było wystarczające przeciw pociskom karabinowym, poza małymi odległościami . Według opisu technicznego, konstruktorzy dążyli do zwiększenia odporności pancerza przez jego pochylenie, lecz ze zdjęć widać, że ściany były nachylone w stosunkowo niewielkim stopniu od pionu. W rzucie poprzecznym wagon miał kształt nieforemnego ośmioboku, z najdłuższym bokiem - dnem, następnie dachem. Wejścia zamykane dwuskrzydłowymi drzwiami były w ścianach czołowych, umożliwiające przy tym przechodzenie między wagonami (w ścianie tylnej - przesunięte na bok). W ścianach czołowych były niewielkie luki zamykane klapami, do obserwacji toru. Większe zamykane luki były w górnej części ścian bocznych (w prawej burcie - dwa, w lewej - jeden). Wagon miał typowe sprzęgi i zderzaki kolejowe.
Uzbrojenie główne stanowiła francuska armata polowa 75 mm wz.1897, zamontowana na podstawie morskiej, nakryta wieżą obrotową. Kąt ostrzału w poziomie wynosił 360°. Dla działa przewidziano 200 pocisków.
Uzbrojenie uzupełniały 3 chłodzone powietrzem karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm wz. 25 Hotchkiss, zamontowane w jarzmach kulistych. Jeden km był w przedniej ścianie czołowej przed wieżą, a pozostałe dwa w wystających stanowiskach bocznych - cylindrycznych obrotowych półwieżyczkach dających dość szeroki kąt ostrzału. Ze zdjęć wynika, że wagon miał też jarzma kuliste dla karabinów maszynowych w przedniej ścianie wieży po prawej stronie działa i w tylnej ścianie czołowej wagonu, co odpowiadałoby projektowanemu uzbrojeniu z 5 km-ów. Na znanych zdjęciach nie ma jednak zamontowanych żadnych karabinów maszynowych. Ponadto zaprojektowano otwory dla przeciwlotniczego karabinu maszynowego w dachu wieży (brak bliższych informacji o wybranym rozwiązaniu, możliwe, że któryś z km-ów był demontowany i umieszczany na lawetce w otworach, które zapewne dawały niewielkie pole ostrzału). W wagonie przewożono 6000 nabojów do karabinów maszynowych.
Wagon miał napęd spalinowy z przekładnią elektryczną. Prąd wytwarzała prądnica bocznikowa Brown Boveri o mocy stałej 100 kW i napięciu 600V przy 1300 obr/min, napędzana przez lotniczy silnik benzynowy SPA o mocy nominalnej 220 KM (przypuszczalną osiąganą moc określano na 170 KM, zapewne z powodu zużycia). Bezpośrednio napęd zapewniały dwa silniki elektryczne tramwajowe typu D54 podwieszone pod podwoziem i napędzające obie osie wagonu za pomocą łańcuchów. Zastosowana chłodnica była określona jako prowizoryczna (wypożyczona z batalionu elektrotechnicznego). Silnik uruchamiany był za pomocą korby lub rozrusznika elektrycznego Bosh BP L9, pobierającego prąd z akumulatorów o napięciu 24V. Ponadto wagon posiadał małą prądnicę Brown Boveri 110V, napędzaną łańcuchem od wału silnika głównego, służącą do oświetlania, ładowania akumulatorów, napędu sygnalizacji i wentylacji. Do tych samych celów, gdy silnik główny nie był w ruchu, służył osobny agregat Vinton 5 kW. Mógł on też napędzać silniki trakcyjne do jazdy z małą prędkością w razie uszkodzenia silnika głównego. Brak jest informacji, czy wagon miał jedno, czy dwa stanowiska sterownicze na obu końcach, co byłoby logiczne. Można przypuszczać, że wagon miał przejęte z platformy hamulce mechaniczne uruchamiane korbą.
Załogę stanowiło 13 osób, w tym dowódca pociągu (oficer), kierowca, 3 osoby obsady działa, 5 osób obsługi km-ów, 2 motorzystów obsługujących silnik i sanitariusz.
 |
| Rysunek wagonu elektrospalinowego [źródło: Kartonówka nr 1(5)/2002] |
Źródła:
1. Grzegorz Pomorski [? - brak podanego autora], "Wagon pancerny elektrospalinowy", w: Kartonówka nr 1(5)/2002
[ Strona główna PIBWL ] [ Polska broń pancerna ] [ pociągi pancerne ] [ Oddziały pancerne ] [ Steel Panthers ]
Mile widziane komentarze, poprawki, uzupełnienia, a zwłaszcza zdjęcia - piszcie!
Wszystkie zdjęcia i rysunki pozostają własnością ich właścicieli, publikowane są jedynie w celach edukacyjnych.
Prawa do tekstu zastrzeżone - © Michał Derela. Wykorzystanie tekstu bez zgody autora zabronione.