Polska broń pancerna
Strona główna – Polska broń pancerna » tankietki » cz.2   – Artyleria – Steel Panthers – ostatnie zmiany
  © Michał Derela, 2007-2021 Aktualizacja: 26. 10. 2021
Description of the Polish tankettes TK-3/TKS - in English

Polskie tankietki TK-3 i TKS

Część II: Opis

Część I: Historia powstania, produkcja i rozwój --- Część II: Malowanie / Uzbrojenie / Opis / Dane / Modele

Część III: Użycie tankietek i galeria --- Część IV: Tankietki z działkami 20mm --- Działa samobieżne

Część V: Eksperymentalne tankietki --- Część VI: Zagraniczna służba --- Część VII: Sprzęt towarzyszący --- Galeria TKS


Tankietki TKS zdobyte przez Niemców w 1939. Widoczna chorągiewka sygnalizacyjna. [fot. Hugo Jaeger]

Strona zawiera opis polskich tankietek – lekkich bezwieżowych czołgów rozpoznawczych TK-3 (TK) i TKS (TK-S) – malowanie, uzbrojenie, opancerzenie, konstrukcję, dane techniczne, a także przegląd modeli takietek i ocalałych pojazdów. Historia powstania i rozwoju oraz wersje tankietek opisane są w części I.

Malowanie

Wczesny kamuflaż

TKS we wczesnym kamuflażu, testowany w Estonii w 1934.

W latach 1932–36 na polskich czołgach i samochodach pancernych używany był starszy wzór kamuflażu, potocznie nazywany w publikacjach „kamuflażem japońskim”. Składał się z dużych nieregularnych plam w trzech kolorach, rozdzielonych cienkimi czarnymi liniami szerokości ok. 1,5 cm. Do tej pory nie udało się odnaleźć oficjalnej instrukcji określającej ten kamuflaż, stąd istnieją wątpliwości co do kolorów widocznych na czarno-białych zdjęciach. Według najnowszych publikacji, bazujących na badaniach muzealnych płyt pancernych, plamy były w kolorach: ciemnożółtym (względnie żółtobrązowym), oliwkowozielonym i jasnym szaroniebieskim (najjaśniejszy odcień na zdjęciach)[uwaga 1]. W tradycyjnych publikacjach podawano natomiast kolory: jasny żółtopiaskowy, ciemozielony i ciemnobrązowy. Istniał początkowo jeden wzór rozkładu plam, osobny dla TK-3 i TKS (np. na zdjęciach TKS tutaj), ale z biegiem czasu schematy na poszczególnych czołgach zaczęły się rożnić od siebie[7]. Wnętrze było w kolorze szaroniebieskim, a kamuflaż stosowano także na wewnętrznych powierzchniach włazów i pokryw[7]. Przed wprowadzeniem tego kamuflażu, pięć TK-3 pierwszej „żelaznej” serii było pomalowanych eksperymentalnie w łaty białe i czarne, pięć w kolorze szaroniebieskim i pięć w łaty żółte i zielone[10].


TK-3 we wczesnym kamuflażu, z oznaczeniami taktycznymi (lewy: dowódca 2. plutonu, prawy: tankietka 1. plutonu).
TKS we wczesnym kamuflażu (po lewej: testowany w Estonii - widoczny kamuflaż włazów).

Standardowy kamuflaż

Późne TKS w ostatnim „szachownicowym” wzorze kamuflażu, ufundowane przez pracowników Ursusa w 1938. [AJ, 6]

W 1936 roku wprowadzono nowy standardowy trójkolorowy kamuflaż polskich pojazdów wojskowych, złożony z nieregularnych wydłużonych plam koloru szaropiaskowego, ciemnobrązowego i oliwkowozielonego. Plamy były natryskiwane z łagodnymi przejściami, miały głównie przebieg poziomy, o szerokości 80–150 cm i wysokości 30–60 cm. Według instrukcji z 1938 roku, bazowym kolorem ochronnym do malowania wstępnego był oliwkowozielony. Granice plam są często trudne do zauważenia na mało kontrastowych zdjęciach czarno-białych. Często miały zbliżony kształt do prostokątów lub rombów, tworząc miejscami wzór szachownicy, zwłaszcza na późnych pojazdach. Nie było standardowego wzoru przebiegu plam, aczkolwiek stosowane wzory były podobne do siebie (instrukcja malowania podała jedynie przykładowe widoki lewej strony i przodu TKS). Wnętrze malowano na kolor szaropiaskowy, łącznie z włazami. Kamuflaż ten wprowadzono warunkami technicznymi na farby nr 4055 z 18 marca 1936 roku i doprecyzowano warunkami technicznymi nr 4105 z 25 czerwca 1937 roku.

Prawie wszystkie tankietki otrzymały nowy kamuflaż przed wybuchem wojny, jedynie niektóre z tankietek używanych jako drezyny pancerne w pociągach pancernych (np. zdjęcie) i zapewne niektóre pojazdy ćwiczebne pozostały we wrześniu 1939 w kamuflażu „japońskim”.


Po lewej: TK-3 we wczesnym kamuflażu. Po prawej: TKS z działkiem 20 mm w standardowym kamuflażu.
Copyright © Thierry Vallet - Kameleon Profils - dzięki uprzejmości Thierry'ego Valleta.
Tankietki TKS w standardowym kamuflażu. Układ plam tankietki po lewej stronie odpowiada wzorowi w instrukcji.
Copyright © Thierry Vallet - Kameleon Profils - dzięki uprzejmości Thierry'ego Valleta.

TK-3 i TKS w rzutach - autor: Adam Jońca [3] (uwaga: rysunki pochodzą sprzed trzydziestu lat i mogą nie odzwierciedlać konkretnych schematów rozkładu plam).

Oznaczenia

Trzy TKS podczas ćwiczeń, w kamuflażu z lat 1932-36, noszące znaki taktyczne pierwszego plutonu, od lewej: dowódca plutonu, zastępca dowódcy i czołg plutonu. [AJ]

Od wczesnych lat 30. polskie pojazdy wojskowe nie nosiły żadnych oznaczeń państwowości, również podczas wojny. Przed wojną tankietki nosiły jedynie blaszane znaki taktyczne dla celów ćwiczebnych – były to przyczepiane dyski (1. pluton), trójkąty (2. pluton) lub kwadraty (3. pluton). Znaki były białe, z czerwoną pionową belką dla dowódcy plutonu lub małym czerwonym dyskiem wewnątrz (odpowiedno trójkątem lub kwadratem) dla jego zastępcy. Kolory bywały również odwrócone i używano znaków czerwonych z białymi elementami. Dowódca szwadronu lub kompanii miał trójkąt wpisany w okrąg, wpisane w kwadrat (zdjęcie).

Malowanie na pojazdach wszelkich znaków i napisów było zabronione instrukcją z 28 sierpnia 1938 roku, a znaki taktyczne były dopuszczalne tylko na czas ćwiczeń. Generalnie podczas kampanii wrześniowej tankietki nie nosiły żadnych oznaczeń, niemniej jednak znane jest kilka zdjęć tankietek zdobytych przez Niemców wciąż noszących blaszane znaki taktyczne. Znane są także rzadkie przypadki malowania nieoficjalnych godeł jednostek (gryf pomorski na TK-3 z 81. Dywizjonu Pancernego, strzała na TK-3 jednego z pododdziałów mobilizowanych przez 1 Batalion Pancerny z Poznania, konik na biegunach na TKS prawdopodobnie 10. Brygady Kawalerii, ręka z uniesionym mieczem na TK-3). Czterocyfrowe numery czołgów malowane były z przodu tylko do 1936 roku, następnie tablice rejestracyjne nowego wzoru przewożono wewnątrz pojazdów.

- Galeria zdjęć odrestaurowanej tankietki TKS w malowaniu według instrukcji z 1936 roku.


Zdjęcia tankietek TK-3 zdobytych przez Niemców w 1939. Po lewej, symboliczne ujęcie tankietki z nieznanej jednostki, obok niemieckich czołgów PzKpfw IV i PzKpfw II. Tankietka nosi znak zastępcy dowódcy 3. plutonu (warto zauważyć, że mobilizowane oddziały były dwuplutonowe).
  Po prawej unikatowe kolorowe zdjęcie TK-3 autorstwa Hugo Jaegera. Tankietka ta nosi tajemnicze godło w postaci uzbrojonej ręki, na tylnej płycie.
Zdobyte przez Niemców TK-3 z widocznym kamuflażem i strzałą, spotykaną na przedwojennych pojazdach 1 Batalionu Pancernego z Poznania (71 dywizjon pancerny?).

Uzbrojenie:

TKS we wczesnym kamuflażu z niestandardowym układem plam, z km wz.25 na uchwycie przeciwlotniczym, prezentowany oficerom estońskim w 1934. Warto zauważyć celownik teleskopowy i skórzane paski na klapach włazów. TKS pochodzi z wczesnej serii - bez peryskopu i z czteroczęściowym włazem dowódcy [AJ]

Uzbrojenie tankietek TK-3 i TKS stanowił chłodzony powietrzem karabin maszynowy 7,92mm wz.25 Hotchkiss, będący standardową bronią polskich pojazdów pancernych. Umieszczony był w przedniej płycie kadłuba, przed miejscem dowódcy-strzelca.

W tankietce TK-3 karabin ten zamontowany był na uchwycie, za półokrągłą osłoną pancerną z wycięciem na lufę, obracaną w płaszczyźnie poziomej razem z bronią. Kąt ostrzału w poziomie wynosił 40°, kąt ostrzału w pionie wynosił 50° po otwarciu luku obserwacyjnego strzelca, połączonego z górną półokrągłą częścią pancerza jarzma. Karabin miał zwykłe otwarte przyrządy celownicze. Zapas amunicji wynosił 1800 nabojów, w 120-nabojowych taśmach (15 skrzynek).

W tankietce TKS karabin zamontowany był w uniwersalnym jarzmie kulistym konstrukcji inż. J. Napiórkowskiego, z celownikiem lunetkowym. Kąt ostrzału w poziomie wynosił 48°, w pionie -15 +20°. Zapas amunicji - 1920 naboi w taśmach 120-nabojowych (16 skrzynek, jedna z nich podwieszona pod km-em).

Około 20-24 tankietek TKS przezbrojone zostało w nkm - najcięższy karabin maszynowy (działko automatyczne) 20 mm wz. 38 model A (FK-A) (więcej w: tankietki z nkm 20mm).

Tankietki TK-3 miały po obu stronach nadbudówki, a TKS po jej prawej stronie maszt z uchwytem do zamocowania km-u wz.25 do strzelania przeciwlotniczego. Mógł on być wykorzystywany jedynie z zewnątrz, na postoju pojazdu, po wymontowaniu km-u z jarzma, z ograniczonym przez bryłę pojazdu kątem ostrzału. Brak jest informacji o praktycznym wykorzystaniu tych uchwytów w warunkach bojowych (spotykane w publikacjach informacje, że na uchwycie tym miał być mocowany ręczny karabin maszynowy 7,92mm wz.28 Browning, są błędne, a o ile wiadomo, rkm ten nie był przewożony w czołgach). Tankietki TK-3 z drezyn pancernych wyposażone w radiostację miały uchwyt przeciwlotniczy jedynie po lewej stronie, przesunięty do tyłu na narożnej skośnej płycie. W tankietkach przewożono ponadto 2,5 kg materiałów wybuchowych.

Opis konstrukcyjny

Opancerzenie:

Pancerz nitowany z blach walcowanych na szkielecie z kątowników. Grubość (grubsze były płyty zbliżone do pionu)[1]:
Przódbokityłgóradno
TK-3:6 – 8 mm8 mm6 – 8 mm3 – 4 mm4 – 7 mm
TKS:6 – 10 mm5 – 8 mm5 – 8 mm3 – 6 mm4 mm
TKS późne serie:8 – 10 mm8 – 10 mm8 – 10 mm3 – 6 mm5 mm

Grubość pancerza TKS (rysunek bazowy: [8], dane: [6]).


Widok z przodu TK-3 (po lewej) i TKS (po prawej). [1]
Widok z tyłu TK (po lewej) i TKS (po prawej). Warto zauważyć resorowany hak holowniczy TK. [1]

Konstrukcja:

Główne zespoły zawieszenia TKS z instrukcji: rama i wózki jezdne wraz z głównym resorem [8,1,6]
Oryginalny przekrój TK3 [1]
Powyżej i poniżej: oryginalny przekrój TKS z instrukcji [8]. Zobacz przekroje z opisami.

Zawieszenie zblokowane z dwóch dwukołowych wózków jezdnych po każdej stronie. Koła w każdym wózku były resorowane parami płaskich resorów piórowych. Wózki mogły poruszać się w płaszczyźnie pionowej, w prowadnicach głównej ramy zawieszenia. Od góry wózki były przymocowane do końców głównego półeliptycznego resora piórowego, zamontowanego centralnie do boku kadłuba. Koła jezdne miały gumowe bandaże, ułożyskowane były na dwóch łożyskach kulkowych. Zębate koło napędowe było z przodu. Koło napinające było z tyłu, zawieszone na głównej ramie, wraz z mechanizmem zmiany napięcia gąsienicy. Po każdej stronie czołgu były 4 koła podtrzymujące, zamocowane na górnej ramie. Zawieszenie tankietek TK i TKS różniło się szczegółami, głównie mocowaniem koła napinającego i kształtem przedniego wspornika ramy (nr 3 na rysunku obok).

Gąsienice: metalowe, dwugrzebieniowe, jednosworzniowe: TK-3 – szerokość 140 mm, podziałka 45 mm, TKF i TKS – szerokość 170 mm, podziałka 45 mm (?), długość 124–125 ogniw.

Kadłub z płyt pancernych przykręcanych do szkieletu z kątowników. Większą część kadłuba zajmował całkowicie zamknięty przedział bojowy, w którym zajmowali miejsca: kierowca po lewej stronie i dowódca-strzelec po prawej stronie. Pomiędzy miejscami załogi znajdował się umieszczony podłużnie silnik ze skrzynią biegów przed nim. W przedniej części czołgu znajdowały się mechanizmy przeniesienia napędu – most napędowy z mechanizmem różnicowym, nad nimi znajdowały się dwa przednie luki obsługowe zamykane klapami. Za miejscem kierowcy umieszczona była pionowo chłodnica z wentylatorem za nią; za miejscem dowódcy był zbiornik paliwa i za nim, z tyłu czołgu, akumulator. Powietrze chłodzące było zasysane przez wentylator chłodnicy z przedziału bojowego oraz ewentualnie przez niewielki zamykany klapą sterowaną przez kierowcę otwór w podłodze tuż przed chłodnicą (40x15 cm w TKS). Otwór ten używany był również do operowania mechanizmami prowadnicy szynowej przy użyciu tankietki jako drezyny pancernej. W tylnej, zbliżonej do poziomej płycie pancernej, był po prawej otwierany luk obsługowy przedziału akumulatora, a po lewej luk z żaluzją wylotową powietrza chłodzącego (pod klapą z żaluzją znajdowało się też gniazdo korby do awaryjnego ręcznego zapłonu silnika, która przewożona była w przedziale akumulatora). Powietrze z układu chłodzenia wydostawało się także przez kratkę na górnej powierzchni wystającej do tyłu osłony wentylatora oraz przez zamykany klapą sterowaną przez kierowcę dodatkowy otwór wylotowy powietrza w dolnej tylnej płycie, po lewej stronie.

W górnej części ścian pancernych, dookoła pojazdu były otwory obserwacyjne, zakrywane klapami (TK-3 pierwszych serii miały w ścianach bocznych po dwa otwory, późniejsze i TKS miały po jednym). Cały płaski dach nad przedziałem bojowym był zajęty w TK-3 przez wspólny szeroki właz nad oboma miejscami załogi, zamykany dwoma dwudzielnymi klapami otwieranymi w przód i w tył, a w TKS przez dwa podobne włazy nad każdym z miejsc indywidualnie. W TKS, począwszy od 54. czołgu, dowódca miał odwracalny peryskop obserwacyjny Gundlacha w przedniej płycie dachu (w czołgach tych właz nad dowódcą był mniejszy i składał się z trzech części, a nie czterech). W TKS, kierowca miał do obserwacji drogi szczelinę obserwacyjną z peryskopem, w TK-3 miał jedynie otwór obserwacyjny, bez szczeliny.

Czołgi nie były wyposażone w radiostacje, z wyjątkiem niektórych z tankietek używanych jako drezyny pancerne w pociągach pancernych (miały one część amunicji i wyposażenia umieszczone w zewnętrznych skrzynkach na przednich lub tylnych zderzakach i rozkładaną antenę palową po prawej stronie). Łączność pomiędzy czołgami w plutonie odbywała się za pomocą specjalnych chorągiewek sygnalizacyjnych, wystawianych przez tulejki w dachu. TK3 miał instalację elektryczną 6 V, TKS – 12 V. TK-3 miały pojedynczy niezaciemniony reflektor drogowy po lewej stronie lub dołączany reflektor – szperacz, TKS miały tylko dołączany reflektor – szperacz. Tankietki miały pojedyncze czerwone światło pozycyjne z tyłu, na osłonie chłodnicy.

Silnik:

Układ napędowy: sprzęgło główne suche, wielotarczowe, mechaniczna skrzynia biegów - 3 (TK-3) lub 4 (TKS) biegi do przodu, 1 do tyłu. TK-3 miał reduktor podwajający liczbę biegów. Różnicowy mechanizm skrętu z hamulcami taśmowymi, przekładnie boczne. Skręty były dokonywane przez przyhamowanie jednej z gąsienic za pomocą kierownicy połączonej z hamulcami. Pojemność zbiornika paliwa - TK-3: 60 l, TKS: 69 l.


Kolorowy przekrój tankietki TKS (autor: Janusz Magnuski)
Kolorowy przekrój TKS (autor: Janusz Magnuski) [9]

Dane:

TK-3TKS
Załoga2 2
Masa własna 2430 kg2570 kg (późniejsze serie 2650 kg)
Długość 2,58 m2,58 m
Szerokość 1,78 m1,78 m
Wysokość 1,32 m1,32 m
Prześwit 30 cm33 cm
Szerokość gąsienic 14 cm17 cm
Odległość między środkami gąsienic 147,5 cm145 cm
Długość oporowa gąsienic 127 cmcm
Maksymalna prędkość po drodze 46 km/h40 km/h
Zasięg po drodze / w terenie 200 / 100 km180 / 110 km
Moc jednostkowa 16,5 KM/t15 KM/t
Nacisk jednostkowy 0,56 kg/cm²0,43 kg/cm²
Pokonywanie przeszkód:
Głębokość brodu 50 cm50 cm
wzniesienia 37°35°
szerokość rowu 120 cm100 cm
wysokość ściany
Promień skrętu 240 cm
Zużycie paliwa na drodze (w terenie) 28 (60) l/100 km38 (70) l/100 km

Ocalałe pojazdy

Spośród tankietek zdobytych przez wrogów tylko kilka ocalało do chwili obecnej, mniej lub bardziej niekompletnych (do końca lat 80. znane były tylko dwa pojazdy, z Belgradu i Axwall). Żaden nie przetrwał wojny w Polsce - dopiero w pierwszej dekadzie XXI wieku trzy niekompletne pojazdy zostały sprowadzone z zagranicy i następnie zrekonstruowane:

Modele

Piszcie, jeśli macie komentarze lub uzupełnienia informacji do modeli.

Linki do recenzji zewnętrznych i serwisu Scalemates.

1/72:

- Part (A004-72) - TK-3
- Part (A005-72) - TKS
- Part (A006-72) - TKW (prototyp)
Doskonałej jakości zestawy polskiego producenta, z blachy fototrawionej z dodatkami żywicznymi (raczej dla zaawansowanych). Duża ilość subtelnych detali, jak linie wgłębne wokół klap otworów obserwacyjnych. Brak wnętrza. Można je zobaczyć w sekcji "Modele - Kits" na stronie Part.

- First To Fight / Wrzesień 1939 (PL1939-001) - TKS z nkm 20 mm
- First To Fight / Wrzesień 1939 (PL1939-005) - TK-3
- First To Fight / Wrzesień 1939 (PL1939-015) - TKS
Najnowsze (2013/2014) modele wtryskowe tankietek TKS z nkm-em, TK-3 i TKS uzbrojonej w km wz.25. Oba modele TKS dzielą ten sam kadłub; TK-3 ma osobne części (i prawidłowe podwozie!). Wybitna jakość odwzorowania detali i linii podziału blach, prawidłowe wymiary, prosta konstrukcja (gąsienice i układ jezdny z jednej części), niska cena. TKS z nkm ma nieco błędne symetryczne jarzmo i detale kadłuba (odpowiadajacemu zwykłemu TKS). Włazy tylko zamknięte, brak wnętrza. Mimo to, najlepsze modele wtryskowe. Recenzja On The Way

- ESO (7201) - TKS (z km wz.25 lub nkm 20mm)
Średniej jakości polski model wtryskowy - nie produkowany już, seria limitowana (jedyny model nieaktywnego obecnie producenta). Dużo detali zawieszenia (gąsienice ogniwkowe), odwzorowane śruby pancerza (dość duże), osobne włazy, bez wnętrza. Drobne błędy, jak asymetryczny wykusz km-u i za małe włazy w dachu (brak informacji jak zachowane są wymiary ogólne). Recenzja On The Way

- RPM (72500) - TKS (nazwa zestawu: "TK-S z 7,62mm km Hotchkiss wz.25" - błąd co do kalibru)
- RPM (72501) - TKS z działkiem 20mm FK wz.38
- RPM (72502) - TK-3 (nazwa zestawu: "TK-3 z 7,62mm km Hotchkiss wz.25" - błąd co do kalibru)
- RPM (72503) - "Panzerkampfwagen TKS(p)" - TKS lub TK-3 w słubie niemieckiej
Polskie zestawy plastikowe wtryskowe (2008), z dużą ilością detali (chociaż średniej jakości) i wnętrzem. Gąsienice odlane z jednej części, zawieszenie z drugiej części. Powierzchnia pancerza bez śrub. Wszystkie zestawy oparte są na tym samym zestawie wyprasek podwozia TKS i różnych zestawach nadbudówek i uzbrojenia, jedynie zestaw 72503 ma wszystkie wypraski (podwozie jest nieprawidłowe dla TK-3, więc jest to raczej TKF, chociaż w małej skali jest to mało widoczne). Brak informacji jak zachowane są wymiary i kształty ogólne. Bogate kalkomanie (z wyjątkiem TKS 20 mm).

- Modell Trans Modellbau (MT72009) - TK3
- Modell Trans Modellbau (MT72021) - "TK-3 mit URSUS Autotransporter" - TK3 na autotransporterze
Wysokiej jakości modele żywiczne niemieckiego producenta. Gąsienice i zawieszenie z jednej części, dość ładne śruby - zobaczcie recenzję On The Way

- NRC (7295) - TKS
- NRC (7296) - TKS z działkiem 20mm
- NRC (7297) - TKF
- NRC (7298) - TK-3
- NRC (72100) - TK z działkiem 20mm (prototyp) (recenzja On The Way)
Proste modele żywiczne polskiego producenta, ale dobra dokładność i jakość. Gąsienice i zawieszenie z jednej części, duże śruby. Obecnie nie znajdują się już w ofercie firmy.

- Al.By (741) - "TKS 7.5mm MG" (błędna nazwa - TKS ze standardowym km 7,92mm wz.25)
- Al.By (742) - "TKS .30 cal MG" (błędna nazwa - TKS pierwszej serii z km 7,92mm wz.30)
- Al.By (743) - TKS 20mm Tankette
Ładne proste modele żywiczne o dość wysokiej jakości wykonania. Gąsienice i zawieszenie z jednej części. Kilka niedokładności, jak np. jarzmo broni. Zobaczcie recenzję On The Way.

- FSF (WZ03) - TKS
- FSF (WZ04) - TK-3
Sądząc po zdjęciach, dość prymitywne modele żywiczne (pierwsze modele firmy FSF...)

1/76:

- BW Models (BP14) - TKS
- Ostmodels (P1) - TKS
- SHQ (PT-3) - "TKS small recon tank & trailer"

1/35:

- Mirage (35413) - TKS-B
Polski producent. Z zestawu można zbudować TKS, TKS z nkm 20mm lub prototyp TKS-B. Kiepskie winylowe gąsienice i średnia jakość plastiku, ale dobra dokładność i atrakcyjna cena. Bez wnętrza ani otwieranych włazów.
- Mirage (35515) - "TKS - MG15" z przyczepą
Tankietka w niemieckiej służbie pomocniczej, taka sama jak wyżej, ale z niemieckim km przeciwlotniczym MG 15 i francuską przyczepką gąsienicową.

- RPM
Modele tankietek 1/35 RPM bazują na tych samych wypraskach. Niektóre detale, wymiary i proporcje są niedokładne, a niektóre modele są fikcyjne. Zalety to niezła jakość plastiku, dobre plastikowe gąsienice i niska cena oraz dostępny zestaw wyposażenia wnętrza. Wczesne edycje tankietek TKS i TKS z nkm 20mm RPM-u różniły się od opisanych poniżej, między innymi nie miały do wyboru innych wariantów uzbrojenia. Dalsze komentarze poniżej:
- RPM (35005) - TKS prototyp (km wz.30)
- RPM (35006) - TKS
- RPM (35011) - TKS z 20 mm nkm wz.38 FK
Te trzy zestawy zawierają ten sam zestaw ramek. Długość i jarzmo nkm-u 20mm odpowiada raczej prototypowi z działkiem 20mm Solothurn, a nie modelowi produkcyjnemu.
- RPM (35008) - "TK-SD"
Tankietka TKS testowana eksperymentalnie z działkiem 37mm wz.18 Puteaux, z błędną nazwą modelu i opisem. Uwaga! Nie należy go mylić z niszczycielem czołgów TKS-D ! Zestaw ma te same ramki, co opisane powyżej i może być wykonany jako TKS.
- RPM (3004) - PzKpfw TKS(p) /Ra 43
TKS w niemieckiej służbie jako ciągnik dla ciężkiej pancerzownicy Raketenwerfer 43 (w zestawie)
- RPM (35010) - TK-3
Zestaw ma to samo podwozie, co w modelu TKS (nieprawidłowe dla TK-3 - odpowiada ewentualnie tankietce TKF).
- RPM (35030) - "Wnętrze do tankietki" - zestaw wyposażenia wnętrza do tankietek
- RPM (35031) - TKS z wnętrzem
- RPM (35032) - TK-3 z wnętrzem
Te same modele z wnętrzem.
- RPM (35034) - "TKW I" - (w rzeczywistości jest to TKW)
- RPM (35035) - "TKW II"
Modele prototypu lekkiego czołgu rozpoznawczego, z wnętrzem. Uwaga - TKW-II to fikcyjny pojazd z działkiem 20mm!
- RPM (35040) - TKD
Ciekawy zestaw eksperymentalnego działa samobieżnego 47mm wz.25 "Pocisk", zawiera części fototrawione (chociaż powinien mieć podwozie TK-3...). Można zobaczyć recenzję tutaj
- RPM (35042) - "Ciągnik pancerny CP" z armatą 75mm wz.1897/38
Model fikcyjnego "ciągnika artyleryjskiego" - uwaga! Jedyną rzeczywistą rzeczą w tym zestawie jest armata 75mm wz.1897.

- Fun Model - TKS
Żywica + metal, polski producent

- Tom Modellbau (08) - TKS
- Tom Modellbau (09) - TK-3
Te same ramki, co zestawy RPM. TK-3 ma wciąż nieprawidłowe podwozie od TKS. Recenzja: tutaj

- Aber 35016 - TKS - zestaw części fototrawionych do modeli RPM / Mirage
- Aber 35017 - TK-3 - zestaw części fototrawionych do modeli RPM / Mirage

- IBG Models
Najnowsze i najlepsze do tej pory wtryskowe modele tankietek w skali 1/35, z 2018 roku, dzielące te same części. Dodatkowo blaszki fototrawione. Ogniwkowe gąsienice, z wyjątkiem zestawów "szybki montaż", z gąsienicami jednoczęściowymi.
- IBG Models (35045) - TKS z km wz. 25
- IBG Models (35046) - TKS z nkm 20 mm FK-A
- IBG Models (35047) - Panzerkampfwagen TKS (p) - wersja w służbie niemieckiej z km wz. 25 (te same części)
- IBG Models (E3503) - TKS z nkm 20 mm FK-A (szybki montaż). Także zestaw E3501 z farbami.
- IBG Models (E3504) - TKS z km wz.25 (szybki montaż). Także zestaw E3502 z farbami.

1/48:

- CGD Elite Series - TKS
Nowy (2019) żywiczny model TKS z nkm 20 mm, z popiersiem dowódcy. Słaba dokładność.
- F∧A Miniatures - TK-3
Nowy (2021) model drukowany w 3D.

Dalsze części:

Nasze podziękowania dla Adama Jońcy za udostępnienie ilustracji.

Uwagi:

  1. Tradycyjnie kolory kamuflażu "japońskiego" podawano jako piaskowożółty (najjaśniejszy), ciemnozielony i ciemnobrązowy, co prawdopodobnie oparte było na oczywistych skojarzeniach czarno-białych fotografii z najczęściej używanymi kolorami kamuflażowymi, a następnie powielane w kolejnych publikacjach [np. 1,3,10]. Prawdopodobnie jako pierwszy zakwestionował to Mirosław Zientarzewski w artykule Czołgi rozpoznawcze TK-S malowanie i oznaczenia w "Militaria i Fakty" z 2006 roku, podając kolory: szaroniebieski, żółty i oliwkowozielony, na podstawie badań zachowanej płyty pancernej i modelu TK-3 z epoki ze zbiorów MWP w Warszawie. Niezależnie później Oskar Mazur w publikacji Samochód pancerny wz. 29, Wielki Leksykon Uzbrojenia wyd. spec. 4/2019 podał kolory: jasnoszary, brązowy (jak kolor rdzy) i zielony na podstawie zachowanej płyty czołgu Vickers z Muzeum Ziemi Sokołowskiej. Pomimo odmiennego opisu, chodzi o takie same kolory, najlepiej określone jako: jasny szaroniebieski, ciemnożółty (względnie żółtobrązowy) i oliwkowozielony.

Główne źródła:
1. Janusz Magnuski, "Karaluchy przeciw panzerom"; Pelta; Warszawa 1995
2. Leszek Komuda, "Przeciwpancerne tankietki" w: "Militaria" Rok 1 Nr 3 i Nr 4.
3. A. Jońca, R. Szubański, J. Tarczyński, "Wrzesień 1939 - Pojazdy Wojska Polskiego - Barwa i broń"; WKŁ; Warszawa 1990.
6. "Czołg rozpoznawczy TK-S", "Militaria i Fakty" nr 31 (6/2005)
7. "Czołg rozpoznawczy TK-S cz.2", "Militaria i Fakty" nr 33 (2/2006)
8. "Opis i wskazówki obsługi czołga TK-S", PZInż. Biuro Studiów, 1935
9. Janusz Magnuski, "Czołg rozpoznawczy TKS (TK)"; TBiU nr. 36; Wydawnictwo MON; Warszawa 1975
10. Zbigniew Lalak, "Czołg rozpoznawczy TK3" w: Z. Lalak, T. Basarabowicz, R. Sawicki, M. Skotnicki, P. Żurkowski "Pojazdy II wojny światowej (tom 2)", Warszawa 2004, ISBN 8392036107
AJ - zdjęcia za zbiorów Adama Jońcy

Historia zmian:

Strona główna – Polska broń pancerna – Artyleria – Steel Panthers – Linki Description of the Polish tankettes TK-3/TKS - in English


Mile widziane komentarze, uzupełnienia i zdjęcia - piszcie.

Wszystkie zdjęcia i rysunki pozostają własnością ich właścicieli, publikowane są jedynie w celach edukacyjnych i naukowych.
Prawa do tekstu zastrzeżone. Michał Derela © 2007-2021.