PIBWL prezentuje:

Ciągnik artyleryjski C4P / samochód półgąsienicowy wz. 34

	Strona główna / Polska broń pancerna / ciągniki | Oddziały pancerne | Steel Panthers | Linki
	© Michał Derela, 1999	Aktualizacja: 10. 05. 2004 - poprawiona i uzupełniona

---

Historia - Wersje - Użycie - Konstrukcja - Malowanie - Dane - Modele

---

W okresie międzywojennym popularne w armiach świata stały się pojazdy o napędzie półgąsienicowym, pozwalającym na uzyskanie dobrej mobilności w terenie przy kosztach mniejszych od pojazdów gąsienicowych. Znajdowały one zastosowanie przede wszystkim jako ciągniki artyleryjskie. W Polsce początkowo używano francuskich pojazdów półgąsienicowych Citroën-Kegresse. W latach trzydziestych, opracowano kilka własnych konstrukcji tego typu, z których jedna weszła do produkcji pod oznaczeniem samochód półgąsienicowy wzór 34 (nie mylić z samochodem pancernym wz. 34). Jego najbardziej znaną wersją był ciągnik artyleryjski C4P.

Historia

Samochód półgąsienicowy wzór 34 był polską wersją pochodną 2,5-tonowej ciężarówki Polski FIAT-621, produkowanej na licencji włoskiej począwszy od 1932 roku. Został on zaprojektowany w Biurze Badań Technicznych Broni Pancernych (BBT BP) w Warszawie w 1934 roku. Konstrukcja samochodu półgąsienicowego (nazywanego przed wojną również: "samochodem kołowo-gąsienicowym") wykorzystywała liczne części samochodu ciężarowego, niektóre z nich zmodyfikowane lub wzmocnione. W samochodzie półgąsienicowym wykorzystana była między innymi skrócona i wzmocniona rama ciężarówki, silnik oraz zmodyfikowana kabina kierowcy. Przednia oś została wzmocniona, w układzie napędowym dodany został terenowy reduktor i zmienione przełożenia skrzyni biegów. Główną zmianą było zastąpienie tylnej osi mechanizmem gąsienicowym. Mechanizm gąsienicowy był wzorowany na francuskich konstrukcjach Citroën-Kegresse P17/ P14/ P19 i częściowo na zawieszeniu czołgu Vickers E.

Seria próbna pojazdów została wypuszczona na początku 1935 roku, a produkcja rozpoczęła się w 1936 roku w Państwowych Zakładach Inżynieryjnych (PZInż) w Warszawie. W toku produkcji samochód został dalej ulepszony przez Biuro Studiów PZInż. Do wybuchu wojny zbudowano około 400 pojazdów w kilku wersjach (dokładna ilość nie jest znana), w tym co najmniej 80 ciągników artyleryjskich C4P. Samochód wz.34 był generalnie udaną konstrukcją, lecz do jego wad należała mała ekonomika eksploatacji - duże zużycie paliwa i nieco za słaby silnik.

Ciągnik C4P późnej serii z krótką skrzynią ciągnący armatę 120mm wz.78/09/31 (z ogumionymi kołami małej średnicy).

Wersje:

Z powodu braku opracowań monograficznych na temat samochodu półgąsienicowego wz. 34, zajmujących się bliżej jego wersjami, rozdział ten oparty jest częściowo na analizie słabej jakości fotografii, a niektóre wnioski mogą być błędne.

Ciągnik artyleryjski C4P:

Ciągnik artyleryjski C4P jest najlepiej znaną wersją samochodu półgąsienicowego wzór 34. Zbudowano co najmniej 80 ciągników w kilku odmianach, w tym 15 przebudowano z samochodów wz. 34. W niektórych publikacjach także samochody wz. 34 nazywane są błędnie: C4P, ale oznaczenie to nosiły jedynie ciągniki. Ciągniki C4P budowano przynajmniej w 4 wariantach: 3 dla artylerii polowej oraz 1 dla artylerii przeciwlotniczej.

Ciągnik C4P wczesnej serii, ciągnący armatę 105mm wz.13 na specjalnym wózku z ogumionymi kołami. Zobaczcie więcej zdjęć w serwisie Wojsko i Technika.

Ciągniki C4P artylerii polowej wczesnej produkcji miały odkrytą kabinę kierowcy. Ze zdjęć wynika, że budowano je jedynie w wersji z krótką skrzynią, do ciągnięcia ciężkich dział 120mm i 105mm. Za dwoma przednimi siedzeniami znajdowała się poprzeczna ławka dla czterech żołnierzy obsługi działa, siedzących tyłem do kierunku jazdy. Nad miejscami kierowcy i załogi był rozpinany brezentowy dach. Oprócz zwykłego haka holowniczego, ciągniki te miały specjalny zaczep zbliżony do siodłowego, na którym opierały się holowane działa 105mm i 120mm.

Ciągniki C4P późnej produkcji miały zamkniętą drewniano-stalową kabinę kierowcy, zbliżoną do kabiny samochodu PF-621. Różniły się też innymi detalami od wczesnych pojazdów, w tym nowszym wahaczem zawieszenia. Po lewej stronie maski silnika umocowane było koło zapasowe.

Ciągnik C4P późny, z dłuższą ramą, ciągnie armatę 75mm wz.1897 (Schneider) z jaszczem, w koszarach w Stryju. Ciągnik ma na drzwiach namalowaną małą czaszkę - symbol 1. baterii nazywanej "Bateria śmierci" na pamiątkę walk 4. baterii 1. pułku artylerii górskiej w wojnie polsko-radzieckiej. Pułk ten w 1931 roku został przekształcony w 1. pułk artylerii motorowej (1.pamot).

Ciągniki te występowały w dwóch wersjach: z krótszą skrzynią, dla artylerii ciężkiej oraz z dłuższą skrzynią, dla artylerii lekkiej. Najprawdopodobniej wszystkie wersje ciągników, w tym wczesne, miały taką samą krótką ramę podwozia. Ciągniki z krótką skrzynią miały za kabiną kierowcy poprzeczną ławkę i zaczep siodłowy, podobnie jak ciągniki wczesnej produkcji. Nad skrzynią można było rozpiąć brezentowy dach.

W ciągnikach dla artylerii lekkiej, za kabiną znajdowała się dłuższa skrzynia ładunkowa z dwoma ławkami wzdłuż burt - każda dla trzech żołnierzy. Siódmy żołnierz mógł siedzieć między ławkami, tyłem do kierunku jazdy. Pod ławkami, zwłaszcza z tyłu ciągnika, były pojemniki, których przeznaczenie nie zostało opisane (na wyposażenie?). Ciągniki w tej wersji służyły do ciągnięcia dział 75mm i 100mm z jaszczami (rysunek kolorowy).

Wersja ciągnika C4P dla artylerii przeciwlotniczej miała odkrytą kabinę i długą skrzynię. Za przednimi siedzeniami umieszczone były wzdłuż burt dwie ławki, każda dla dwóch żołnierzy. Siódmy żołnierz miał miejsce między ławkami. Z tyłu ciągnika znajdował się przedział transportowy, nakryty brezentowym dachem. Dach mógł być też rozciągnięty nad przedziałem załogi. Dwa koła zapasowe były przewożone po bokach maski silnika. Ciągniki te holowały działa przeciwlotnicze 75mm wz.36 St. i przyczepy amunicyjne do nich.

Na ciągniku przewożono 8 skrzyń nabojowych po 4 naboje oraz 3 skrzynie z zapalnikami (ciągniki przyczep amunicyjnych) lub 2 skrzynie z zapalnikami (po 32 w każdej) i 1 skrzynię z przyborami (ciągniki dział). Na przyczepie mieściły się 34 skrzynie z nabojami.

Samochód półgąsienicowy wzór 34:

Podstawowa wersja ciężarowa samochodu półgąsienicowego wz.34 miała zamkniętą kabinę kierowcy, długą ramę podwozia i długą skrzynię ładunkową. Kabina była nieco uproszczona w stosunku do ciężarówki PF-621.
(rysunek kolorowy).

Samochód na zdjęciu i na rysunku ma wczesny typ wahacza mechanizmu gąsienicowego.

Dość powszechnym wariantem był samochód warsztatowy wz. 34. Miał otwarte, stalowe nadwozie, z brezentowym dachem i boczkami kabiny. Boczne ściany nadwozia były odchylane. Wersja ta miała ramę podwozia średniej długości. We wnętrzu znajdowało się specjalistyczne wyposażenie warsztatowe (rysunek kolorowy).

Podobne były pojazdy wz. 34 i C4P przeznaczone do holowania reflektorów przeciwlotniczych i przyczep sprzętowych w artylerii plot.

Interesującym wariantem był terenowy ambulans. Miał zamknięte, stalowe nadwozie z przedziałem sanitarnym oddzielonym od reszty ścianką z szybą. Samochód mógł przewozić ośmiu chorych siedzących na miękkich kanapach, a po ich rozłożeniu - czterech na noszach (w dwóch poziomach). Prawdopodobnie zbudowano około 50 ambulansów.
(rysunek kolorowy)

Inne warianty, budowane w mniejszych ilościach:

• wóz strażacki z drabiną, używane w ilości kilku sztuk przez Straż Pożarną we Lwowie.
• wz.34 "lot" (lub C4P "lot") - wersja dla obsługi naziemnej lotnictwa (skrócona, do holowania samolotów). Co najmniej dwa pojazdy tej wersji posiadał 16. dywizjon artylerii motorowej, w roli ciągników artyleryjskich.
• wz.34 z wciągarką balonową - prawdopodobnie tylko jeden pojazd.

Ponadto, budowano samochody półgąsienicowe wz.34 z rolkami do jazdy po szynach. Mogły być one instalowane na standardowym pojeździe. Na szynach samochód był napędzany własnymi gąsienicami. Zobaczcie więcej na stronie o pojazdach szynowych.

Użycie:

Ciągniki artyleryjskie C4P:

Ciągnik C4P wczesnej serii ciągnący armatę 105 mm wz.13 na specjalnej lawecie.

Od końca 1936 roku ciągniki C4P wprowadzano na wyposażenie 1. pułku artylerii motorowej (1. pamot) w Stryju, w miejsce francuskich Citroën-Kegresse P14 i P17. Jednakże, nie wszystkie Citroëny zostały zastąpione do wybuchu wojny.

1. pułk artylerii motorowej była to jednostka istniejąca w czasie pokoju. Według etatu z 1938 roku, składał się on z dywizjonu lekkiego (2 baterie armat 75mm i bateria haubic 100mm) oraz dywizjonu ciężkiego (2 baterie armat 120mm). Do 1935 roku używano przejściowo w artylerii motorowej również armat 105mm wz.13 i haubic 155mm wz.17.

W 1939 roku na bazie 1. pamot zorganizowano trzy dywizjony artylerii motorowej (dam). Dwa z nich były to dywizjony artylerii lekkiej, składające się z dwóch czterodziałowych baterii i przydzielone do dwóch brygad zmotoryzowanych. Były to:
- 16. dam dla 10. Brygady Kawalerii (zmotoryzowanej), wyposażony w 4 haubice 100mm i 4 armaty 75mm,
- 2. dam dla Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej, wyposażony w 8 armat 75mm.

Ciągniki C4P używane były tylko w 16. dam. 18 ciągników C4P holowało tam 4 armaty polowe 75mm wz.1897 (Schneider) i 4 haubice 100mm wz.14/19P (Skoda), z jaszczami - wszystkie z ogumionymi kołami, oraz przyczepy amunicyjne. Ciągniki 2. dam stanowiły starsze Citroën-Kegresse.

Haubice 100mm wz.14/19P z jaszczami i ciągnikami C4P z długą skrzynią, pierwszej baterii ("Baterii Śmierci") 16. dywizjonu artylerii motorowej z 10. BK, po boju o wieś Zboiska (17 IX 1939). Pierwsze działo ma namalowaną na tarczy nazwę własną "Zośka". Po ponad 2 tygodniach intensywnych walk na południu Polski, w których istotny udział miał dywizjon artylerii motorowej, 19 września 10. Brygada otrzymała rozkaz przekroczenia granicy węgierskiej. Na Węgrzech zdała całe wyposażenie, łącznie z działami i ciągnikami 16. dam i została internowana.

Porzucony ciągnik C4P z armatą 120mm, 6.dam, wrzesień 1939 (koła armaty o dużej średnicy, lufa w położeniu tylnym - marszowym, dobrze widoczny kamuflaż)

Trzecim ze zmobilizowanych w 1939 roku dywizjonów artylerii motorowej był 6. dam dla Armii "Łódź". Był to dywizjon artylerii ciężkiej, z trzema bateriami starych armat 120mm wz.1878/09/31 (po 4 działa). Dywizjon ten toczył walki od 13 września w okolicach Zamościa. Wbrew dotychczasowym informacjom (źródło [2]), że dywizjon ten posiadał ciągniki Citroën-Kegresse P14, z nowo ujawnionych zdjęć wynika, że w rzeczywistości posiadał (także lub wyłącznie) ciągniki C4P z krótką skrzynią.

Ciągnik z krótką skrzynią i zakrytą kabiną, wraz z armatą 120mm wz.78/09/31 na dużych kołach Michelin DS (w źródle [2] zdjęcie widnieje błędnie opisane jako haubica 155mm). Niestety, fatalna jakość zdjęcia nie pozwala definitywnie wykluczyć, czy ciągnik to nie C-K P14.

Początkowo - do 1937 roku działa w artylerii motorowej używane były ze zwykłymi drewniano-stalowymi kołami do ciągu konnego, które ograniczały prędkość holowania jedynie do 7 km/h. W celu uzyskania większej prędkości, stosowano tzw. "wrotki" - wózki z ogumionymi małymi kółkami, podkładanymi pod koła armat. Jednakże "wrotki" nie spełniły nadziei, gdyż nie nadawały się w praktyce do jazdy w terenie, a ich użycie było problematyczne.

Wszystkie armaty o ciągu motorowym (75mm, 100mm i 120mm) od 1937 roku otrzymały ogumione koła z oponami Michelin DS, wypełnionymi gąbczastą masą. Armaty 120mm używane były także z mniejszymi ogumionymi kołami z błotnikami.

Początkowo używane były też w artylerii motorowej armaty 105mm wz.13 (Schneider), które osadzone były do transportu na specjalnym wózku - lawecie z ogumionymi kołami. Armaty te jednakże wycofano z artylerii motorowej w 1935 roku, podobnie jak haubice 155mm wz.17, transportowane na "wrotkach". Haubice 155mm testowano ponadto na dużych kołach ogumionych.

Oprócz artylerii polowej, ciągniki C4P używane były także w artylerii przeciwlotniczej - w istniejącym przed wojną 1. pułku artylerii przeciwlotniczej. Pułk ten miał różne typy armat i pojazdów; co najmniej 18 ciągników C4P używane w nim było do ciągnięcia nowoczesnych armat plot 75mm wz.36 St. (wz.38, Star) i ich przyczep amunicyjnych i sprzętowych.

Podczas mobilizacji wszystkie armaty 75mm wz.36 St. wraz z ich ciągnikami C4P trafiły do 11. dywizjonu artylerii plot. (11. daplot). Miał on trzy czterodziałowe baterie i był przeznaczony dla Obrony Warszawy. Od 8 IX 1939 dywizjon bronił Lublina, później Łucka i Stanisławowa. W końcu, 19 września, 11. daplot otrzymał rozkaz przekroczenia granicy węgierskiej i został tam internowany z całym sprzętem.

Ciągniki C4P były także używane do ciągnięcia reflektorów przeciwlotniczych i agregatów prądotwórczych oraz nasłuchowników Goertza w Batalionie Elektrotechnicznym w Nowym Dworze Mazowieckim. W 1939 roku batalion zmobilizował m.in. trzy kompanie reflektorów plot dla Dowództwa Obrony Warszawy. Kompanie 11. i 17. miały głównie ciągniki Citroën-Kegresse, ale 14. kompania miała 28 ciągników C4P i 4 samochody półgąsienicowe wz.34.

Samochody półgąsienicowe wz.34:

Samochody półgąsienicowe wzór 34 były używane jako terenowe ciężarówki, oraz w wariantach specjalistycznych, jak: samochody pogotowia technicznego, samochody warsztatowe, itp. Były używane między innymi w oddziałach saperskich (jako wozy sprzętowe lub do holowania przyczep) oraz saperów kolejowych (jeden na kompanię). W kompaniach czołgów lekkich Vickers i 7TP były po dwa samochody wz. 34 jako wozy sprzętowe (2. batalion czołgów lekkich w 1939 roku, składający się z trzech kompanii 7TP, posiadał jednak ogółem aż 12 samochodów wz. 34, a 21. kompania czołgów lekkich Vickers miała 3 samochody). Dwa samochody wzór 34 na prowadnicach szynowych były przydzielone do każdego pociągu pancernego jako czołówka naprawcza (zwykle były przewożone na platformach składu gospodarczego). Samochody wz.34 i ciągniki C4P używane były także w obsłudze naziemnej lotnictwa do holowania samolotów.

Poza tym, samochodów wzór 34 używano od lata 1937 w 10. Brygadzie Kawalerii do przewozu drużyn strzeleckich. Oba pułki Brygady powinny mieć po 12 samochodów. Były one używane podczas zajęcia Zaolzia w 1938 roku, ale prawdopodobnie zostały wycofane z Brygady w 1939 roku (w każdym razie nie było żadnych pomiędzy pojazdami przekazanymi Węgrom po przekroczeniu granicy). Zdjęcie przedstawia samochód wz.34, prawdopodobnie drużyny strzeleckiej ze szwadronu rozpoznawczego 10. pułku strzelców konnych na Zaolziu.

Około 50 ambulansów wz.34 było używanych przez Polski Czerwony Krzyż (większość polskich ambulansów należała oficjalnie nie do wojska, ale do PCK - pozwalało to zaoszczędzić na budżecie). W 1939 roku PCK został zmilitaryzowany i wszystkie pojazdy weszły w skład kolumn sanitarnych.

Kilka pojazdów C4P / wz.34 przetrwało wojnę - podobno w 1946 roku widziano je w południowo-wschodnich regionach kraju, ale niestety, obecnie nie wiadomo o żadnym istniejącym egzemplarzu...

Strona z rysunkami kolorowymi

(Wszystkie rysunki na stronie: Adam Jońca z: "Wrzesień 1939 - Pojazdy Wojska Polskiego - Barwa i Broń", Warszawa 1990).

Góra strony

MarS - polskie modele żywiczne (1999), bardzo dobra jakość:

- 7205 - C4P (wczesny ciągnik)

- 7204 - C4P (późny ciągnik z długą skrzynią)

FSF (WZ02) - Fine Scale Factory, Niemcy

- WZ02 - C4P późny z długą skrzynią, oznaczony jako "Polish halftrack". Sądząc według fotografii, dość prymitywny i uproszczony model żywiczny (jeden z pierwszych modeli FSF).

S Model - polskie modele żywiczne:

- E019 - samochód kołowo-gąsienicowy wz. 34.

- E021 - ciągnik C4P (późny, długa skrzynia)

- E023 - ciągnik C4P (wczesny, krótka skrzynia)

GPM - polskie modele kartonowe waloryzowane, wysokiej klasy:

- GPM 177 - samochód wz. 34 (wersja ciężarowa)

- GPM 178 - C4P (późna seria, długa skrzynia)

Góra strony

Linki:
Zobaczcie ciekawe zdjęcia wczesnego C4P na stronie Wojsko i Technika.

[ Strona główna PIBWL ] [ Polska broń pancerna ] [ Oddziały pancerne ] [ Steel Panthers ] [ Linki ]

Wszystkie zdjęcia i rysunki pozostają własnością ich właścicieli, publikowane są jedynie w celach edukacyjnych i naukowych.
Prawa do tekstu zastrzeżone.